„Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników” (art. 943 § 2 Kodeksu Pracy).
- Mobbing – czym dokładnie są działania mobbingujące?
- Kto może być mobberem?
- Kim najczęściej są osoby które dotyka mobbing ?
- Jak długo powinien trwać mobbing by można było go zgłosić?
- Jak udowodnić mobbing?
- Czy do zgłoszenia mobbingu powinno się przygotować ?
- Dlaczego mobbing nie jest zgłaszany?
- Co zrobić gdy nie ma się sił na to by pójść do sądu?
- Dlaczego warto zgłaszać mobbing?
Zawsze warto zacząć od definicji by nie dochodziło do nadużywania, niewłaściwego stosowania słowa mobbing co się oczywiście zdarza.
Według raportu z Pracuj.pl „Jak wchodząc na rynek rozpoznać mobbing?” 65% Polaków twierdzi, że złe traktowanie pracowników to nadal istotny problem, 24% kobiet doświadczyło mobbingu w miejscu pracy oraz 15% mężczyzn.
W dobie działań związanych z wellbeingiem, słowem ostatnio odmienianym przez wszystkie przypadki problem mobbingu wcale się nie zmniejszył. Co zdecydowanie powinno zaniepokoić nie tylko działy HR, czy Dyrektorów ale każdego człowieka. Wzrost przemocy stosowanej na pracownikach, w miejscu którym spędzamy 1/3 życia i większą część dnia komfort pracy powinien być na najwyższym poziomie.
Najnowszy raport „Mobbing w polskich firmach. Druga edycja-2023 vs. 2022” którego twórcami są UCE Research oraz platforma ePsycholodzy.pl , wskazuje iż nastąpił wzrost osób które doświadczają przemocy, z 40% do 41,4%. Ponad tysiąc osób wypowiedziało się w sondażu, można by uznać, że to niewielki wzrost. Patrząc na procenty być może, natomiast za tymi rzekomo niewielkimi procentami kryją się tragedie ludzi.
Skoro działań mobberów przybywa będzie tez przybywać spraw sądowych, a Ci którzy wstrzymywali się do tej pory przed zgłoszeniem swoich spraw ze względu na koszty niech wiedzą, że od 28.09.2023 zmieniły się przepisy i do kwoty roszczenia ( do 200tys.) nie płaci się opłat tak jak miało to miejsce do tej pory. Więcej na ten temat w linku do artykułu Buisness Insider na końcu wpisu.
Mobbing – czym dokładnie są działania mobbingujące ?
Poniższa lista została opracowana przez prof. H. Leymann’a. Warto zapoznać się czym są działania mobbingujące ponieważ dopiero gdy mobbing przybiera znaczących rozmiarów czasem ofiara orientuje się, że wina tego jak się czuje nie leży po jej stronie. Gdy ma się do czynienia z wysoko wyspecjalizowaną jednostką manipulującą czasem przez długi okres czasu osoba nie wie, że jest poddawana przemocy, obwiniając siebie za różne sytuacje
- Działania utrudniające proces komunikowania się:
- ograniczanie lub utrudnianie możliwości wypowiadania się
- ciągłe przerywanie wypowiedzi
- reagowanie na wypowiedzi krzykiem i wyzwiskami
- ciągłe krytykowanie wykonywanej pracy
- ciągłe krytykowanie życia osobistego
- nękanie przez telefon
- stosowanie gróźb ustnych i pisemnych
- prezentowanie poniżających i obraźliwych gestów
- stosowanie aluzji i zawoalowanej krytyki, brak wypowiedzi wprost
- Działania wpływające negatywnie na relacje społeczne:
- unikanie przez przełożonego kontaktu, rozmów
- ograniczenie możliwości wypowiadania się
- fizyczne i społeczne izolowanie (np. umieszczenie jej w osobnym pokoju z zakazem komunikowania się z innymi osobami; zakazanie pracownikom kontaktowania się z izolowaną osobą)
- ostentacyjne ignorowanie i lekceważenie (traktowanie „jak powietrze”)
III. Działania naruszające wizerunek:
- obmawianie
- rozsiewanie plotek
- ośmieszanie
- sugerowanie zaburzeń psychicznych; kierowanie na badania psychiatryczne
- żartowanie i prześmiewanie życia prywatnego
- parodiowanie sposobu chodzenia, mówienia, gestów
- atakowanie poglądów politycznych lub przekonań religijnych
- wyśmiewanie i atakowanie ofiary z uwagi na jej narodowość
- wyśmiewanie niepełnosprawności lub kalectwa
- obrażanie słowne w postaci wulgarnych przezwisk lub innych upokarzających wyrażeń
- insynuacje o charakterze seksualnym, składanie propozycji seksualnych, zaloty
- Działania uderzające w pozycję zawodową:
- wymuszanie wykonywania zadań naruszających godność osobistą
- kwestionowanie podejmowanych decyzji
- nie przydzielanie żadnych zadań do realizacji
- przydzielanie zadań bezsensownych, zbędnych
- przydzielanie zadań poniżej kwalifikacji i kompetencji
- przydzielanie zadań zbyt trudnych, przerastających kompetencje i możliwości
- ciągłe przydzielanie nowych zadań do wykonania (z nierealnym terminem realizacji lub ilością pracy do wykonania)
- ostentacyjne odbieranie zadań przekazanych do realizowania
- wydawanie absurdalnych i sprzecznych poleceń
- Działania uderzające w zdrowie:
- zlecanie prac szkodliwych dla zdrowia, niedostosowanych do możliwości i bez zapewnienia odpowiednich zabezpieczeń
- groźby użycia siły fizycznej
- stosowanie przemocy fizycznej o nieznacznym nasileniu
- znęcanie się fizyczne
- działania o podłożu seksualnym, wykorzystywanie seksualne
- przyczynianie się do powstawania strat materialnych powodowanych przez pracownika
- wyrządzanie szkód psychicznych w miejscu pracy lub miejscu zamieszkania pracownika
(Leymann, 1996, 2001; Bechowska-Gebhardt, Stalewski, 2004; Kmiecik-Baran, Rybicki, 2004)
Kto może być mobberem?
Najczęściej gdy mówi się o mobbingu na myśl przychodzi relacja zawodowa typu szef-podwładny, zdarzają się jednakże tego typu zachowania w relacji pracownik-pracownik, zajmując te same stanowiska lub różne i pracownik-szef. Szacuje się , że wśród przemocowców psychicznych 15% z nich to psychopaci czerpiący przyjemność z krzywdy drugiej osoby. Tu nic nie można zrobić, taka osoba nigdy się nie zmieni, żaden system naprawczy nie pomoże. Pozostała część osób które stosują mobbing może nie wiedzieć o tym, że to robi.
Tak! To możliwe. Może to być skutkiem długotrwałego przebywania w toksycznej kulturze organizacyjnej w której takie formy działań stanowiły normę. Istnieje też trzecia grupa mobberów którzy celowo i świadomie stosują przemoc, nie będąc przy tym psychopatą, zatem jego „nawrócenie” jest możliwe. Zastosowanie coachingu jest jednym z rozwiązań w takiej sytuacji.
Osoby które stosują tą okrutną formę manipulacji to często osoby silnie nastawione na realizację celów, nieufający innym, mające zaniżone poczucie własnej wartości oraz typ osobowości „perwersyjno-narcystycznych”.
Kim są najczęściej osoby które dotyka mobbing ?
Zaskoczeniem może być fakt iż często są to osoby które wyróżniają się pomysłowością, błyskotliwością które zdaniem mobbera stanowią dla niego zagrożenie. Również osoby neurotyczne czyli lękowe, sygnaliści, wyróżniające się wiekiem, samotne, osoby które borykają się ze swoją lub niepełnosprawnością dziecka, osoby o odmienności wyznaniowej, seksualnej oraz takie których sytuacja życiowa i/lub finansowa jest skomplikowana.
Jak długo powinien trwać mobbing by można było go zgłosić?
Już dwutygodniowe nękanie może zostać uznane przez sąd za mobbing. Może zdarzyć się, że w niektórych firmach podje się, że działania takie powinny trwać 6 miesięcy… to ciekawe ponieważ czasem trudno wytrzymać taki okres czasu. Zatem zgłoszenie powinno nastąpić w chwili gdy pracownik czuje, że to czego doświadcza wpływa negatywnie na niego, że czuje się bezwartościowym pracownikiem. Każda firma ma obowiązek przeciwdziałać zachowaniom mobbingującym, należy je zgłaszać w dziale HR/kadr.
Jak udowodnić mobbing?
Według informacji uzyskanej w Kancelarii prawnej tylko 1/5 spraw o mobbing zostaje wygrana przez poszkodowanych. Wynika to często nie z tego, że pracownik nie doświadczał przemocy ale z tego iż nie przedstawiono wystarczającej według sądu liczby dowodów. Na to mobberzy liczą.
Czy do zgłoszenia mobbingu powinno się przygotować ?
Można prowadzić dzienniczek w którym zapisuje się zdarzenia kiedy i w jakich okolicznościach, dniach, godzinach następowały te działania. Im więcej szczegółów tym lepiej.
Mówienie o tym innym pracownikom. Nawet jeżeli nie byli bezpośrednimi świadkami zdarzeń/nia.
W chwilach gdy następuje pogorszenie stanu zdrowia korzystanie ze zwolnień lekarskich zamiast stosowanie prezenteizmu ( sytuacji, w której pracownik jest obecny fizycznie w miejscu pracy, ale nie jest w stanie efektywnie wykonywać swoich obowiązków z powodu złego stanu zdrowia, stresu, przemęczenia czy innych problemów osobistych). Jest to częste zachowanie, nadużywanie siebie, swojego zdrowia na rzecz pracy. Finalnie i tak prowadzi to do powstawiania błędów. Wszelkie dokumentacje medyczne są wskazane jeżeli choroby są wynikiem działań mobbera.
Nagrania sytuacji w której osoba poddawana jest niewłaściwym działaniom może być niezwykle trudne gdyż nigdy nie wiadomo kiedy takie zdarzenie może mieć miejsce. Nagrywanie bez zgody nie jest zgodne z prawem, jednakże zdarza się, że sady dopuszczają taki dowód.
Istnieje również zasada zwana „owocem zatrutego drzewa” która stanowi formę obrony. Gdy w wyniku mobbingowania pracownika dochodzi do obniżenia jakości/efektywności jego pracy, a w konsekwencji do zwolnienia – jeśli z zarzutami podanymi na wypowiedzeniu poszkodowany pracownik się nie zgadza wtedy może użyć nagrania w ramach odparcia zarzutu.
Dlaczego mobbing nie jest zgłaszany?
Wynikać to może z najsilniejszej emocji jaką jest wstyd, a następnie ze strachu. Wstyd, że dopuściliśmy do takiej sytuacji, że pomimo swojej wiedzy, inteligencji nie zdołaliśmy tego uniknąć. Warto wiedzieć, że mobberzy którzy działają z premedytacją są jak wyspecjalizowane jednostki wojskowe w spotkaniu ze zwykłym człowiekiem który przyszedł do pracy wykonać swoje zadania, często czerpiąc z tego przyjemność i będąc zaangażowanym pracownikiem. Raczej nie podejrzewa się, że w takiej sytuacji można zostać zaatakowanym, a do tego bardzo subtelnie. Początkowo trudno się zorientować co się dzieje.
Tu zachęcam do obejrzenia filmu „Gaslight” („Gasnący płomień”) z 1944 roku który znakomicie oddaje najokrutniejszą formę mobbingu – gaslighting – to manipulacyjna forma psychologicznego przekonywania kogoś, tak że zaczyna wątpić w swoje własne zdolności poznawcze, zdrowy rozsądek, czy też zdolność oceny sytuacji. To forma emocjonalnego i psychicznego znęcania się, w której osoba stosująca gaslighting próbuje zdezorientować ofiarę, wprowadzając ją w błąd, zakłamując fakty, negując wydarzenia, czy też wprowadzając fałszywe informacje w celu osiągnięcia kontroli nad nią.
Okrutne, prawda?
Został jeszcze strach, strach przed …? Odrzuceniem, utratą pracy, niezrozumieniem otoczenia, wyśmianiem, brakiem wsparcia, tego czy ktoś uwierzy w to co mówimy. Do tego dochodzi brak innej alternatywy, konieczność konfrontacji ze sprawcą, brak zaufania do systemu prawa i sposobu rozwiazywania takich sytuacji- silosy( brak komunikacji, współpracy, złożone struktury hierarchiczne, folwarczność). Kłania się toksyczna kultura organizacyjna, czyli to w jaki sposób są załatwiane sprawy. Czasem ludzie wolą odejść gdzie indziej, a czasem tkwią w toksycznej relacji niszczejąc, bojąc się wykonać jakikolwiek krok, wierząc w swą nieudolność.
Często ofiarą mobbera jest też pracodawca, w chwili gdy pracownik domaga się zadość uczynienia finansowego. Według przepisów to pracodawca jest odpowiedzialny za przeciwdziałanie mobbingowi i pomimo, że nie wiedział o niczym to właśnie właściciel firmy płaci za działania niezgodne z prawem swojego przemocowego pracownika.
Co zrobić gdy nie ma się sił na to by pójść do sądu?
Bez względu na to czy ma się siły, czy nie, czy ma się zamiar skierować sprawę do sądu czy nie konieczne są do zastosowania pewne rzeczy.
Sięgnięcie po pomoc!
Poraniony pracownik powinien skierować się do specjalisty, lekarza, terapeuty, coacha, konsultanta kryzysowego. Gdy pojawiają się psychosomatyczne objawy, bóle głowy, napięcia mięśni, nerwobóle, trudności ze snem, kontrolą emocji, trudności w relacjach, nawet myśli samobójcze warto udać się do lekarza który stwierdzi czy taka osoba nadaje się do pracy. Często pracownicy przychodzą gdy są w stanie wyczerpania psychofizycznego, emocjonalnego, gdy pojawiają się poważne choroby. Epizody depresyjne czy już rozwinięta depresja to dość powszechne przypadłości. Konieczne jest zadbanie o odpoczynek, często od wszystkiego, zmniejszenie ilości bodźców, odpowiednie odżywianie, nawadnianie. Gdy jest się mocno poranionym po przemocowym zachowaniu warto porozmawiać o tym z osobami które zajmują się profesjonalnym wsparciem. Wysłuchają, uwierzą, nie będą bagatelizować tego co się stało.
Świadomość, wyznaczanie granic, zadbanie o ciało dzięki któremu czujemy, że są przekraczane, to konieczne elementy do tego aby w przyszłości nie dochodziło do takich sytuacji.
Bywa tak, że pracodawca pomimo przepisów prawnych nie jest w stanie wychwycić wszystkich nieprawidłowych zachowań swoich pracowników. A bywa i tak, że sam właściciel firmy jest tym przemocowcem lub pracownik działu HR (znam takie przypadki) dlatego ważne jest aby czuć odpowiedzialność za siebie i dbać o swoje zdrowie bez względu na to jak trudna jest sytuacja. To powinność względem naszego ciała i duszy.
Można poszukać pomocy w fundacjach, instytucjach które nie pobierają opłat za udzielenie pomocy.
Dlaczego warto zgłaszać mobbing?
Jest to obowiązek ale wiele osób tego nie robi. Poniżej ankieta którą przeprowadziłam w marcu 2023 roku. 44% osób doświadczyło mobbingu ale nigdy go nie zgłosiło. 16% nie jest pewnym czy był to mobbing, 20% dokonało zgłoszenia. Z kilkoma osobami z tych 20% miałam okazję porozmawiać. Część nie żałuje, część żałuje – ponieważ niczego to w danej firmie nie zmieniło. To świadczy o pracodawcy, nie nich.
Warto też zgłaszać mobbing z szacunku do siebie oraz do innych którzy przyjdą na nasze miejsce.
Nie można oczekiwać, że świat się zmieni samodzielnie, to my właśnie jesteśmy od tego aby go zmieniać, usprawniać. W sytuacji gdy zdrowie na to nie pozwala najważniejsze jest jednak by zadbać o swój własny świat, swoje zdrowie, nie pozwalając na rozwój choroby. Czasem odpuszczenie to jedyna rzecz którą można zrobić.
Przytoczę jedną z wypowiedzi co dzieje się z osobą która była podawana bardzo brutalnemu mobbingowi „Jeszcze nie byłem w pracy, a już cały z nerwów się trząsłem. Dwa lata leczenia. Prawnik nawet nie chciał podjąć się sprawy, bo przyznał, że nie mam namacalnych dowodów, a z tą firmą nie uda mi się wygrać. Ostatecznie on uniknął kary, firma uniknęła kary, a ja wciąż nie mam pracy i jestem poszkodowany po tym wszystkim, co się tam wydarzyło. W dniu w którym kierownictwo dowiedziało się, że się leczę z powodu tej sytuacji, zostałem wezwany i wręczono mi wypowiedzenie. Dowiedziałem się, że tak będzie dla mnie lepiej”.
Mobbing odbiera sprawczość, wiarę w siebie, w innych ludzi, czasem w chęć do życia. Niszczenie innego człowieka to zło w czystej postaci. Brak reakcji dobrego człowieka, to pozwalanie na triumf zła – parafrazując słowa E.Burke.
